در سالهای اخیر جنگ نامتقارن بیش از پیش در کانون توجه قرار گرفته و بسیاری از مباحث جاری در حوزه سیاستهای دفاعی و امنیتی، از این مقوله تأثیر پذیرفته است. اغلب از اصطلاح نامتقارن برای توضیح مجموعه عوامل پیدا و پنهان در نبردهای بین دو کشور غیر همطراز استفاده می‌شود. ابعاد جنگ نامتقارن از واقعیتی پرده بر می دارد که بخش دفاعی_ امنیتی از یکسو تحت تأثیر تحولات بیرونی و از سوی دیگر به دلیل دگرگونی های درونی، وضعیتی متفاوت پیدا کرده است. اگر بر این مجموعه عوامل و مؤلفه های فرهنگی و روانی را بیافزائیم مفهوم نامتقارن را پیچیده تر میکند. بنابراین طرح موضوع جنگ نامتقارن در حوزه دفاعی و امنیتی و تحلیل های راهبردی امنیت دفاعی و ملی کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران نشان از اهمیت این موضوع دارد. در این نوشتار با بیان ابعاد جنگ نامتقارن آمریکا و اسرائیل علیه جمهوری اسلامی ایران در صدد طرح پاد استراتژی های نامتقارن جمهوری اسلامی ایران( در نوشتار های آتی) در حوزه دیپلماسی دفاعی جمهوری اسلامی ایران در قبال جنگ بی قاعده آمریکا و اسراییل هستیم. ارائه الگویی برای دکترین دفاع نامتقارن در حوزه های دفاعی و امنیتی و مؤلفه های آن، موضوعی است که کارشناسان سیاست دفاعی را به بحث و بررسی فرا می‌خواند.

1-    مفهوم جنگ نامتقارن

استراتژی های نامتقارن به نقاط آسیب پذیر حمله می کنند که دولت هدف آنها را نشناخته یا در مقابل تهدیدو رفع آن سرمایه گذاری نکرده است. این استراتژی ها متکی به تدابیر عملیاتی هستند. به علاوه، آنها در خدمت افراد سیاسی یا استراتژیکی هستند که با اهدافی که دولت مورد نظر تعریف می کند یکی نیست. جنگ نامتقارن طبق تعریف وقتی صورت می گیرد که دو اردوگاه جنگی از لحاظ منابع انسانی و منابع مادی کاملاً یا نسبتاً معادله برابری ندارند به گونه‌ای که در یک طرف عنصر قوی و در طرف دیگر عنصر ضعیف قرار دارد.

عنصر تأثیرگذار و تعیین کننده در جنگ نامتقارن اقدام مناسب، وجود سازماندهی و تفکر متفاوتی نسبت به حریفان برای به حداکثر رساندن برتری خود و در نهایت استفاده از نقاط ضعف دشمن و بدست آوردن ابتکارعمل در میدان نبرد است. در حقیقت نامتقارن ها را میتوان در ابعاد و حوزه های مختلفی یافت و خلق نمود. باید موارد اعمال فشار و بوجود آوردن تهدید علیه دولت هدف را مشخص کرد و با این فرصت می توان در سطح تاکتیکی و استراتژیکی و نیز در حوزه ی سیاسی، فرهنگی و روانی به وضعیت و شرایط نامتقارن دست یافت.

نامتقارن ممکن است استراتژیکی، عملیاتی یا ترکیبی باشد. همچنین می تواند مستلزم روش ها، تکنولوژی ها، ارزش ها، سازمان ها، دورنمای زمانی و یا ترکیبی از این ها در یک پروسه کوتاه مدت یا بلند مدت  باشد. ممکن است مجزا بوده یا بتوان آن را همراه با رویکرد های متقارن تعقیب نمود. سرانجام اینکه ممکن است هم دارای بعد روانی و هم فیزیکی باشد. با تدوین یک دکترین دفاع نامتقارن می توان برابری نظامی را با ایجاد اختلال در اتحاد دشمن به برتری تبدیل نمود. جنگ نامتقارن ایجاد اختلال در ارتباطات روحی، اطلاعاتی، فضایی، استراتژیکی و لجستیکی را هدف قرار می دهد. انواع تسلیحات جدید، ترکیبات جدید، و الگوهای پدافند دفاعی و امنیتی متفاوت می تواند عدم تقارن را بوجود آورد. اما جنگ نامتقارن مطمئناً تنها به بخش نظامی محدود نمی شود. ابعاد سیاسی و اخلاقی، اطلاعاتی، فضایی و شناختی نکات بالقوه ای را برای عدم تقارن های ویرانگر ارایه می کند.

تهدید عبارت است از شرایطی که در آن عناصر و مؤلفه‌های امنیت داخلی و خارجی در معرض خطر، تضعیف و ضربه قرار گرفته است. ممکن است این تهدید واقعی و عینی و یا صرفا ذهنی و روانی باشد و فقط احساس شود.نوشتار حاضر تهدیدات آمریکا را علیه جمهوری اسلامی ایران بر شمرده است.
«ملت ایران آمریکا را دشمن شماره یک خود می‌داند» « مقام معظم رهبری»
● تعریف: تهدید عبارت است از شرایطی که در آن عناصر و مؤلفه‌های امنیت داخلی و خارجی در معرض خطر، تضعیف و ضربه قرار گرفته است. ممکن است این تهدید واقعی و عینی و یا صرفا ذهنی و روانی باشد و فقط احساس شود.

انواع تهدید:
۱) تهدیدات داخلی:
تهدیداتی که دارای منشاء داخلی است ولی ممکن است در امتداد تهدیدات خارجی باشد تهدیدات داخلی تلقی می‌شود. این تهدیدات شامل تهدیدات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و نظامی امنیتی می‌باشد.
۲) تهدیدات خارجی:
تهدیداتی که علیه حاکمیت ملی، تمامیت ارضی، امنیت ملی، استقلال و حاکمیت نظام جمهوری اسلامی ایران و حوزه‌های نفوذ آن است و دارای منشاء خارجی است. تهدیدات خارجی تهدیدات منطقه‌ای و بین‌المللی می‌باشد.
تهدیدات آمریکا بر ضد جمهوری اسلامی ایران تهدیدات بین‌المللی و منطقه‌ای محسوب می‌شود. با توجه به پیوستگی سیاست داخلی و خارجی تهدیدات خارجی و داخلی نیز در بسیاری موارد همپوشانی داشته باشند. با این مقدمه فهرست تهدیدات آمریکا بر ضد ج.ا.ا به شرح زیر ارزیابی می‌شود.
۱) تهدیدات سیاسی - امنیتی:
- حاکمیت جناح افراطی و تند رو حزب جمهوریخواه در آمریکا.
- نفوذ گسترده لابی صهیونیستی در حاکمیت آمریکا.
- روابط نزدیک و پیوندهای عمیق آمریکا با رژیم صهیونیستی.
- توانمندی سازی رژیم صهیونیستی و حفظ برتری توان این رژیم در مقایسه با کشورهای منطقه.

راه‌اندازی دفتر دیپلماسی عمومی و نرم افزاری در جهت تاثیر‌گذاری بر افکار عمومی.
- گنجاندن نام ج.ا.ا در فهرست ۷ کشور تهدید شده به بمباران هسته‌ای.
- گنجاندن نام ج.ا. در فهرست کشورهای به اصطلاح محور شرارت.
- گنجاندن نام ج.ا.ا در فهرست کشورهای حامی تروریسم.
- حضور در دریای خزر از طریق آذربایجان و استقرار در منطقه قفقاز و آسیای میانه.
- روی کار آوردن حکومت دست نشانده در عراق.
- تقویت ضد انقلاب از طریق عراق پس از روی کار آوردن حکومت دست نشانده.
- تکمیل حلقه محاصره ایران با اشغال عراق.
- ایجاد ائتلاف با برخی کشورهای اروپایی و منطقه‌ای بر ضد ایران.
- حضور گسترده در خلیج فارس و گسترش سلطه بر منطقه.
- گسترش ناتو به شرق در جهت مهار سه جانبه ایران، روسیه و چین.
- بکار‌گیری شورای امنیت در جهت اهداف و مقاصد سلطه جویانه.
- ایجاد تغییرات ژئوپولتیکی در منطقه حساس خاورمیانه و تغییر نقشه سیاسی منطقه خاورمیانه.
- ایجاد ائتلاف بین‌المللی برای مقابله با جمهوری اسلامی به بهانه مبارزه با تروریسم.
- مخدوش کردن چهره بین‌المللی نظام با ادعایی نظیر حقوق بشر دموکراسی.
- ایجاد و تشدید اختلافات قومی، نژادی در جهت تجزیه کشور.
- القاء حاکمیت دو گانه و گسست میان مردم و حاکمیت.
- ایجاد بدبینی و نارضایتی در میان مردم نسبت به حاکمیت.
- تشدید جنگ روانی بر ضد نظام جمهوری اسلامی ایران با هدف تاثیر‌گذاری بر افکار عمومی.
- تشدید اتهامات بر ضد ج.ا.ا. مبنی بر حمایت از تروریسم و تلاش برای دستیابی به تسلیحات کشتار جمعی.

تکرار ادعاهای حمایت ایران از تروریسم.
- تکرار ادعای تلاش ایران برای دستیابی به تسلیحات کشتار جمعی.
- نفوذ و ایجاد اختلاف و تفرقه در میان گروه‌های سیاسی.
- ایجاد شکاف در ارکان تصمیم‌گیری نظام.
- القاء بحران ناکارآمدی نظام در حل مشکلات.
القاء بحران مشروعیت و مقولیت نظام.

چشم‌انداز جمهوري اسلامي ايران در افق 1404 هجري شمسي
با اتكال به قدرت لايزال الهي و در پرتو ايمان و عزم ملي و كوشش برنامه‌‌ريزي شده و مدبرانة جمع و در مسير تحقق آرمان‌ها و اصول قانون اساسي، در چشم‌انداز بيست ساله:
جامعه‌ي ايراني در افق اين چشم‌انداز چنين ويژگي‌هايي خواهد داشت:
- توسعه‌يافته، متناسب با مقتضيات فرهنگي، جغرافيايي و تاريخي خود، و متكي بر اصول اخلاقي و ارزش‌هاي اسلامي، ملي و انقلابي، با تأكيد بر مردم‌سالاري ديني، عدالت اجتماعي، آزادي‌هاي مشروع، حفظ كرامت و حقوق انسان‌ها، و بهره‌مند از امنيت اجتماعي و قضايي.
- برخوردار از دانش پيشرفته، توانا در توليد علم و فناوري، متكي بر سهم برتر منابع انساني و سرمايه‌ اجتماعي و توليد ملي.
- امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعي مبتني بر بازدارندگي همه‌جانبه و پيوستگي مردم و حكومت.
- برخوردار از سلامت، رفاه، امنيت غذايي، تأمين اجتماعي، فرصت‌هاي برابر، توزيع متناسب درآمد، نهاد مستحكم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعيض و بهره‌مند از محيط زيست مطلوب.
- فعال، مسئوليت‌پذير، ايثارگر، مؤمن، رضايت‌مند، برخوردار از وجدان كاري، انضباط، روحيه‌ي تعاون و سازگاري اجتماعي، متعهد به انقلاب و نظام اسلامي و شكوفايي ايران و مفتخر به ايراني بودن.
- دست يافته به جايگاه اول اقتصادي، علمي و فناوري در سطح منطقه‌ي آسياي جنوب غربي (شامل آسياي ميانه، قفقاز، خاورميانه و كشورهاي همسايه) با تأكيد بر جنبش نرم‌افزاري و توليد علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادي، ارتقاء نسبي درآمد سرانه و رسيدن به اشتغال كامل.
-الهام‌بخش، فعال و مؤثر در جهان اسلام با تحكيم الگوي مردم‌سالاري ديني،‌ توسعه‌ي كارآمد، جامعه اخلاقي، نوانديشي و پويايي فكري و اجتماعي، تأثيرگذار بر همگرايي اسلامي و منطقه‌اي بر اساس تعاليم اسلامي و انديشه‌هاي امام خميني (ره(.
-داراي تعامل سازنده و مؤثر با جهان بر اساس اصول عزت، حكمت و مصلحت.

ملاحظه: در تدوين و تصويب برنامه‌هاي توسعه و بودجه‌هاي ساليانه، اين نكته مورد توجه قرار گيرد كه شاخص‌هاي كمي كلان آنها از قبيل: نرخ سرمايه‌گذاري، درآمد سرانه، توليد ناخالص ملي، نرخ اشتغال و تورم، كاهش فاصله درآمد ميان دهك‌هاي بالا و پايين جامعه، رشد فرهنگ و آموزش و پژوهش و توانائي‌هاي دفاعي و امنيتي، بايد متناسب با سياست‌هاي توسعه و اهداف و الزامات چشم‌انداز، تنظيم و تعيين گردد و اين سياست‌ها و هدف‌ها به صورت كامل مراعات شود.

مروري بر بيانات مقام معظم رهبري پيرامون سند چشم انداز:
رهبر انقلاب هرسال در دیدار با هیات دولت نسبت به توجه بر سندچشم انداز 20 ساله تاکیدات فراوان داشته اند. آنچه در ادامه می آید بخشی از سخنان رهبر انقلاب در خصوص توجه به اجرای سند چشم انداز، اهمیت ارائه گزارش درباره میزان تحقق شاخص های آن و تاکید بر زحمات کارشناسی و فشرده ای است که برای تهیه این سند کشیده شده است.
این سند محصول کار کارشناسی و متراکم است
سفارش اول ما مسأله‏ ى «سند چشم‏انداز» است. در گزارش آقاى رئيس‏جمهور يك جمله‏ى كوتاهى گفته شد و اسم سند چشم‏انداز آمد؛ لكن اين كافى نيست. سند چشم‏انداز، يك مسأله‏ى فرادولتى است؛ مال اين دولت و آن دولت و اين سياست و آن سياست و اين جريان و آن جريان نيست؛ محصول يك كار فشرده و متراكم است؛ كارِ كارشناسى شده است؛ و درست هم هست. اين سند، در واقع برنامه‏ى كلان بيست‏ساله‏ى ماست و يك سند به معناى حقيقى كلمه است. آنچه كه در اين سند گفته شده، تعارف نشده. بايد در همه‏ى برنامه‏ريزيها - چه در قانون‏گذارى كه قانون‏گذارها مسؤولش هستند، چه در اجرا و مقررات اجرائى كه شماها مسؤولش هستيد - سند چشم‏انداز را مورد ملاحظه قرار بدهيد؛ بسنجيد و ببينيد كجاها در جهت سند چشم‏انداز نيست، آن‏جا را تصحيح كنيد و نگذاريد زاويه بخورد. اين فقط مسؤوليت رئيس‏جمهور نيست - اگرچه رئيس‏جمهور، بيشترين مسؤوليت را در اين زمينه دارد - بلكه مسؤوليت يكايك شما آقايانى است كه در رأس دستگاههاى اجرائى قرار داريد. يعنى واقعاً سند چشم‏انداز را بعنوان يك ميثاق، مبناى عمل قرار بدهيد. اين يك نكته و سفارش مؤكد من است.

اخيرا سياست دوستي تركيه كه در سال‌هاي قبل اوج گرفته بود تا حدي رنگباخته است و از نگاه كارشناسان در اين حوزه شواهدي مانند موضع‌گيري در برابر دولت سوريه و روابط نزديك با مخالفان اسد و يا در بحث سپر دفاع موشكي ناتو بر اين روند تاثيرگذار بوده‌اند. موضوع داغ كنوني كه آينده دولت اردوغان تا حدي به آن وابسته است سرنوشت سوريه است. بنا به تحليل كارشناسان در صورتي كه اسد بتواند بر مشكلات حادث بر سوريه چيره شود اين دولت كنوني تركيه است كه بازنده اصلي در اين قائله خواهد بود چرا كه از همان آغاز درگيري‌ها در سوريه آشكارا طرف مخالفان دولت قانوني سوريه را گرفت و از هيچ كمك و همراهي با مخالفان فروگذار نكرد.


تغييرات دروني در سياست خارجي تركيه باعث نقش نمايي و قدرت نمايي اين كشور در مبادلات بين‌المللي شد. ‌پارامتر‌هاي تغيير در حوزه داخلي تركيه را مي‌توان مشروعيت بالاي دولت اردوغان، ثبات در دوره‌ي او، به حاشيه راندن نظاميان از عرصه‌ي سياست، داشتن نقشه مدون و بهينه كردن روند تحولات داخلي به خصوص در اقتصاد (رشد 90 درصدي) دانست و در حوزه‌ي سياست خارجي تركيه تلاش كرد تا عملگراتر و واقعگراتر رفتار كند و به نوعي تلاش كرده است تا در سطح دولت‌ها و ملت‌‌ها اعتماد سازي كند نمونه‌ي اعتماد سازي در سطح ملت‌ها حمايت از ملت فلسطين است.
تركيه در طي اين سال‌ها تلاش كرد تا درجامعه‌ي بين‌الملل جايگاهي به عنوان ميانجي مطرح شود و طرح مشهور داوود اغلو مبتني بر تمركز بر رفع تنش با همسايگان و حركت به سمت گفتگو با ارمنستان، سوريه و عراق بود. فعال شدن ديپلماسي خارجي تركيه در خاورميانه از يك سال پيش يك خط سير را طي مي‌كند و از سال گذشته تا به حال برخي عناصر را وارد دستور كار كرده مانند عبارت فضيلت و ارزش‌هاي انساني در سياست خارجي، فرصت شناسي و آينده نگري. اما آنچه عملا از تركيه ديده شد تبعيض ميان اتفاقات مشترك در كشور‌هاي مختلف بود به عنوان مثال تركيه در قبال بهار عربي در مصر تونس و سوريه به تناسب هركدام رفتار‌هاي متفاوت و بعضا متناقضي را نشان داد. تركيه در كل سياست دوستي با ايران را پيش گرفت و اين اراده براي دوستي به علاوه‌ي مناسبات اقتصادي محسوس كاملا هويداست.اما اكنون به نظر مي‌رسد كه تركيه با اين سياست دوستي با ايران تاحدودي زاويه پيدا كرده است به عنوان مثال تلاش تركيه براي تقويت نگاه سني‌ها در قبال شيعه‌گري.
سياست تركيه سياست عملگرايي مبني بر منافع شكل گرفته است و از جمله موارد موجب اصطكاك ميان تركيه و ايران استقرار سپردفاع موشكي است و نشانه‌ي بعدي آن موضع تركيه در قبال حوادث سوريه است كه كاملا در مقابل مواضع مبني بر عدم دخالت در امور داخلي سوريه از جانب ايران قرار گرفته است تركيه در برابر مشكلاتي كه براي سوريه پيش‌آمد از همان ابتدا با مخالفان همراهي كرد و لب به انتقاد فعال از دولت سوريه گشود. تركيه همواره تلاش كرده است كه به عنوان يك الگوي سياسي د‌رخاورميانه مطرح شود و ظرفيت‌هاي خود را در خاورميانه افزايش دهد. تفاوت عمده ايران و تركيه در بحث دشمن ستيزي ايران است. در قبال مسائل سوريه، تركيه به دنبال حمايت از جريان اخواني‌هاست چرا ‌كه از اين رهگذر بتواند حمايت اين گروه را در كشور‌هاي ديگر عربي مانند مصر جلب كند و نفوذ خود را در كشور‌هاي خاورميانه گسترش دهد.
تركيه به روشني در خصوص سوريه اعلام كرده است كه به لحاظ منافعي كه در سوريه دارد و به خطر افتادن آن‌ها تركيه را نگران مي‌كند، بايد دخالت كند و تاكنون هم تمام تلاش خود را كرده است تا غرب در سرنگوني دولت اسد توفيق يابد. در آينده اگر اسد بماند انتقاد‌هاي بسياري از دولت تركيه خواهد شد و انتخابات آتي تركيه ممكن است به ضرر اردوغان و همكارانش تمام شود. رفتار با سوريه به عقيده برخي كارشناسان پايان سياست خارجي داوود اغلوست تركيه در شرايط انفعالي مجبور به ورود به مسئله‌اي شد كه از ظرفيتش خارج بود از نظر اين دسته از كارشناسان سر كار آمدن حزب اسلامي نتيجه كمك‌هاي مالي بين‌المللي بود. غرب نياز داشت كه تركيه خودش را پيدا كند و اين سيستم كنوني تركيه منزه از يوق آمريكا نيست. ترك‌ها با نگاه به روند تحولات در ليبي تصور كردند كه در سوريه هم همين سناريو پياده خواهد شد پس رهبري اين عمليات آينده منطقه و بازيگران آن را رقم خواهد زد پس با شتاب و بدون برنامه خود را رهبر جريان عمليات در سوريه معرفي كرد و به غرب اطمينان داد كه ما يك قدم جلوتر از آنچه شما غربي‌ها مي‌خواهيد انجام دهيد انجام مي‌دهيم.
پيش بيني كارشناسان آن است كه اگر مسئله سوريه ادامه‌دار شود ناامني در مرز‌هاي تركيه شدت خواهد گرفت و ارتشي كه روز به روز نقش كمتري را در تركيه بازي مي‌كند مسئول برخورد با اين ناامني‌ها خواهد بود. اسلام‌گرايي در تركيه به مانند ويروس كم‌ يون وارد شد تا همانند واكسن قابل كنترل باشد. اما امروزه بيداري اسلامي در تركيه جلوتر از حزب عدالت و توسعه حركت مي‌كند و اين مطلب باعث نگراني دولت‌مردان تركيه است. ترك‌ها نگرانند چرا كه سوريه را در تامين امنيت ملي خود پر رنگ مي‌بينند و از اين بابت از ايران و جهت‌گيري‌هايش در قبال سوريه ابراز ناخرسندي مي‌كنند.

تاریخ جنگهای نامنظم و چریکی

جنگهای نامنظم و چریکی به عنوان شیوه‌ای از مبارزه مردم علیه اشغالگران خارجی یا حاکمان زورگو و مناسبات ستمگرانه ، سابقه‌ای کهن دارد که مربوط به زمانهای خیلی قدیم است. جنگهای چریکی در واقع در اثر بی علاقگی مردم نسبت به حکومت مرکزی گاهی به یک گروه

کوچک و مصمم امکان می‌دهد، حتی بدون داشتن پایگاه وسیع توده‌ای ، حکومتی را ساقط کنند. یکی از محققان می‌گوید:«حکومتها به این دلیل سقوط نمی‌کنند که دشمنان زیادی دارند، بلکه از این رو سقوط می‌کنند که دوستان کمی دارند.»

پیکار و مبارزه نیروهای انقلابی یک کشور علیه بیگانگان یا نظام حاکم ، بر پایه عملیات رزمی گروههای خودگردان محلی است که در کل یک جامعه از وحدت‌ رویه و فرماندهی برخوردار دارند. شیوه مبارزاتی آنها درگیری موقتی ، زود گذر و استفاده از موقعیتهای جغرافیایی طبیعی و امکانات محلی است که به اصطلاح به آن حالت جنگ گریز نیز گفته‌اند.

تاریخچه

جنگهای چریکی انقلابی در طول اشغال کشورهای اروپای شرقی از سوی آلمان در جنگ جهانی دوم ، به ویژه در یوگسلاوی بطور گسترده رواج یافت. از آن زمان تا کنون نیز در نزدیک به بیست کشور از کشورهای جهان چنین جنگهایی به شکلهای گوناگون رخ داده است که هر چند در برخی از آنها از کمکهای خارجی هم استفاده شده است، اما اساسا مسأله داخلی بودند. از جمله اینها جنگهای چریکی چین ، کوبا ، و قبرس ایران .افغانستان .عراق ترکیه را می‌توان نام برد. 

در مقابل ، جنبشهای چریکی در کامبوج ، لائوس ، ویتنام ، تایلند ، و اندونزی که در آسیای جنوب شرقی و در همسایگی چین و شوروی (سابق) به وقوع پیوسته است. بطور کلی از هنگامی که مرکز ثقل جنگهای سرد از اروپا به آسیا و آفریقا و امریکای لاتین منتقل شد، جنگهای چریکی به عنوان مکمل برخی از شیوه‌های براندازی مورد توجه قدرتهای بزرگ قرار گرفت.

نمونه های از نبردچریکی در کردستان ایران:

اصولا عمليات مين گذاري يکي از سهل‌ترين نوع اقدامات ضد انقلاب در کردستان بوده که از يک طرف ضربات مادي خوبي در بر داشته و از طرف ديگر کمترين ضربات و تلفات را نيز براي دشمن ايجاد مي‌کرد. ( همانطور که ميدانيد در هر اجراي عمليات کمين احتمال تلفات در نيروي کمين زننده هم وجود دارد ). اين عمليات عمدتا به دو صورت مشاهده ميشود.